20η Οκτωβρίου-Γιαννιτσά

Τα Γιαννιτσά είναι η μεγαλύτερη πόλη του Νομού Πέλλας με 31.442 κατοίκους (απογραφή 2001). Βρίσκονται επί της ιστορικής Εγνατίας Οδού στο κέντρο της Μακεδονίας, σε υψόμετρο 40 μ., ανάμεσα στο όρος Πάικο και στον Κάμπο των Γιαννιτσών, βόρεια της περιοχής της αποξηραμένης λίμνης των Γιαννιτσών.
Παρά την κοντινή απόσταση με τη Θεσσαλονίκη (48 χ.μ.) η πόλη κατάφερε να αναπτύξει το δικό της αυτόνομο χαρακτήρα και να εξελιχθεί ως το σημαντικότερο οικονομικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο του Νομού Πέλλας. Η πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης των Γιαννιτσών αποτελέι ένα ανθρώπινο μωσαϊκό.
Το 1924-1925 αναχώρησαν για την Τουρκία όσοι Τούρκοι είχαν απομείνει ενώ οι σλαβόφωνοι εξαρχικοί αποσύρθηκαν στην Βουλγαρία. Στην ίδια περίοδο συντελέσθηκε η εγκατάσταση στην πόλη και στα χωριά της περιοχής, Ελλήνων από τη Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία, από τον Πόντο και τον Καύκασο. Ο πληθυσμός της πόλης και της περιοχής των Γιαννιτσών είναι σήμερα καθαρά ελληνικός και η πόλη εξελίσσεται πνευματικά και πολιτιστικά, παράλληλα με την οικονομική της πρόοδο.

Η κεντρική πλατεία των Γιαννιτσών.

Το όνομα της Πόλης των Γιαννιτσών

Επικρατέστερη θεωρείται η άποψη που υποστηρίζει ότι το 1385 ο πρώτος Τούρκος στρατηλάτης που επέδραμε κατά της Μακεδονίας ο Γαζή Αχμέτ Εβρενός κατέλαβε την περιοχή και τη βάφτισε με το όνομα «Γενιτζέ», «Νέα Πόλη» ή «Γενιτζέ Βαρδάρ» ή «Βαρδάρ Γενιτζεσί», που σημαίνει "Νέα Πόλη του Βαρδάρη", καθιστώντας την πόλη ορμητήριο για την κατάκτηση των υπολοίπων γειτονικών χωρών της Βαλκανικής.

Τα Γιαννιτσά στα αρχαία χρόνια

Τα Γιαννιτσά κατοικούνται από την Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδο (τέλη 7ης αρχές 6ης χιλ. π.Χ.). Μάλιστα ο νεολιθικός οικισμός των Γιαννιτσών που εκτείνεται στο νοτιότερο λόφο της πόλης, στην ευρύτερη περιοχή της «Παλιάς Αγοράς», συγκαταλέγεται στους αρχαιότερους νεολιθικούς οικισμούς της Ευρώπης. Τα Γιαννιτσά κατοικούνται και κατά την εποχή του Χαλκού (3200-1100). Ακολουθεί η εποχή του Σιδήρου (1100-750 π.Χ.). Σ' αυτή την εποχή χρονολογείται το νεκροταφείο, με ανδρικές, γυναικείες και μια παιδική ταφή που βρίσκεται στην έξοδο της πόλης προς την Έδεσσα. Από τυχαία ευρήματα όπως νομίσματα επιγραφές γλυπτά διαπιστώνεται ότι τα Γιαννιτσά κατοικούνται και στα Ελληνιστικά χρόνια.

Βυζαντινή εποχή και Τουρκοκρατία

Λιθογραφία του 19ου αιώνα

Η αρχαιολογική και ιστορική έρευνα των τελευταίων χρόνων έδειξαν ότι τα Γιαννιτσά δεν ιδρύθηκαν από τους Τούρκους, όπως γενικά πιστευόταν, αλλά προϋπήρχε στα υστεροβυζαντινά χρόνια (ευρήματα στο χώρο της Παλαιάς Αγοράς) ως οικισμός με το όνομα "Βαρδάριον". Πρώτη αναφορά του Βαρδαρίου ως τοπωνύμιο γίνεται τον 11ο αιώνα στα χρόνια των Κομνηνών^[1]. Όταν το 1385 περίπου ο Γαζή Εβρενός εγκατέστησε το στρατό του για να εξορμήσει κατά των βυζαντινών, συνάντησε έναν ήδη οργανωμένο οικισμό, τον οποίο και κατέλαβε.
To όνομα Enidje Vardar αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον ενετό Lorenzo Bernardo το 1591.
Η τουρκική φάση της πόλης ουσιαστηκά ξεκινά και σφραγίζεται από την προσωπικότητα του Γαζή Εβρενός Μπέη. Το γεγονός ότι ετάφη στην πόλη των Γιαννιτσών (Μαυσωλείο Γαζή Εβρενός) θα την καταστήσει ιερή πόλη των Τούρκων και τόπο προσκυνήματος πράγμα που εξηγεί ίσως και το πείσμα με το οποίο οι Τούρκοι τα υπερασπίστηκαν κατά το 1912.

Μακεδονικός Αγώνας - Λίμνη Γιαννιτσών

Η πόλη των Γιαννιτσών λόγω της θέσης της κοντά στη λίμνη, πρόσφερε πολλά στον Μακεδονικό Αγώνα. Πολλοί Γιαννιτσώτες εντάχθηκαν και πολέμησαν στα Ελληνικά αντάρτικα σώματα. Άλλοι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους ως οδηγοί, μεταφορείς και πράκτορες των καπεταναίων της λίμνης.
Με ευθύνη του Γενικού Προξενείου της Θεσσαλονίκης ορίστηκαν σε κάθε πόλη και χωριό της Μακεδονίας επιτροπές πολιτικής άμυνας, που φρόντιζαν για την οργάνωση και κινητοποίηση των κατοίκων, για την προάσπιση των συμφερόντων τους απο τις αυθαιρεσίες των κατακτητών και για την ενίσχυση των αντάρτικων ομάδων της περιοχής τους. Στα Γιαννιτσά η Επιτροπή αυτή αποτελούνταν από τους Αντώνιο Κασάπη (Πρόεδρο), Παπα-Δημήτρη Οικονόμου (Γραμματέα), Χρήστο Διδασκάλου (Ταμία), οι οποίοι δολοφονήθηκαν άγρια από τους κομιτατζήδες για τη δράση τους. Ο Αντ. Κασάπης το 1904 (νωρίτερα είχαν δολοφονήσει βάναυσα την κόρη του, Βελίκα Ρώμα στο σπίτι της στο Πυλορίγι στις 6 Μαρτίου 1903), ο Διδασκάλου κοντά στο Γυψοχώρι το 1907 και ο παπαΔημήτρης στη Λάκκα το 1909. Για τις πολυτιμες υπηρεσίες τους στον αγώνα δολοφονήθηκαν επίσης: ο Χρήστος Χατζηδημητρίου (17-7-1905) στον κεντρικό δρόμο της πόλης, στην αγορά, ο Διονύσης Σαμολαδάς το 1904, ο Αριστείδης Δουβαντζής και ο Διονύσης Τσακμάκης το 1905. Ο Γιάννης Καραμπατάκης με την ανηψιά του, ο Σταύρος Μιτζούρης, ο Αθανάσιος Οικονόμου, ο Αθανάσιος Οργαντζής το 1906.
Τα Μυστικά του Βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα αποτυπώνουν τις όψεις του αιματηρού Μακεδονικού Αγώνα. Αποτελούν το αγαπημένο βιβλίο της πόλης, τον καλύτερο ίσως οδηγό της για την πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της. Στις αρχές του 20ου αιώνα και κυρίως στο διάστημα 1904-1908 η λίμνη αποτέλεσε ενα από τα σημαντικότερα πεδία του Ελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού.
Βούλγαροι κομιτατζήδες χρησιμοποιώντας ως ορμητήριο τους την λίμνη των Γιαννιτσών τρομοκρατούσαν τους Ελληνικούς πληθυσμούς για να πετύχουν τον εκσλαβισμό τους. Στις αρχές του αιώνα μας λοιπόν τα Γιαννιτσά υπήρξαν το επίκεντρο του Μακεδονικού αγώνα με κορυφαίο μακεδονομάχο τον Γκόνο Γιώτα που αποτελεί τον σύγχρονο ήρωα των Γιαννιτσών. Ήταν "το στοιχειό της Λίμνης". Σημαντικοί Γιαννιτσιώτες Μακεδονομάχοι ηταν επίσης, ο οπλαρχηγός Ιωάννης Βελούλας και οι Δημοσθένης Βαφόπουλος, Διονύσιος Γιώτας, Αριστείδης Δοβαντζής και οι ιερείς Δημήτριος Οικονόμου και Αργύριος Παπαργυρίου.
Κατά τους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους ο Θερμαϊκός κόλπος κάλυπτε το σημερινό κάμπο των Γιαννιτσών και τον κάμπο της Θεσσαλονίκης. Με τις προσχώσεις όμως των ποταμών Αλιάκμονα, Αξιού και Εχεδώρου (Γαλλικού), αποσύρεται σιγά-σιγά η θάλασσα και σχηματίζεται η Λίμνη των Γιαννιτσών. Είχε έκταση 5.000-10.000 στρέμματα και τα ελώδη περάσματα που την περιέβαλλαν έφθαναν τα 340.000 στρέμματα. Αποξηράνθηκε κατά την περίοδο 1926-1937 από την Foundation Company. Μεγάλη ώθηση στην οικονομία της πόλης και της γύρω περιοχής έδωσε τόσο η αποξήρανση της λίμνης όσο και η εγκατάσταση προσφύγων από τη Μικρασία του Πόντου, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία το 1922.

Η μάχη των Γιαννιτσών

Μνημείο στους πεσόντες των Βαλκανικών Πολέμων.

Η μάχη της 20ης Οκτωβρίου του 1912 αποτέλεσε την πιο φονική μάχη των βαλκανικών πολέμων και ίσως την πιο σημαντική. Σήμανε την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους και την ένταξη της στο Ελληνικό κράτος. Παράλληλα όμως άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και συνέβαλε στη διαμόρφωση του σύγχρονου χάρτη της Ελλάδος. Το «Μαύρο Άγαλμα» μαρτυρεί τη θυσία των Γιαννιτσών. Ο επιτελικός αξιωματικός Μανουήλ Ρακτιβάν έγραψε για τη μάχη των Γιαννιτσών προς την Πηνελόπη Δέλτα. "20η Οκτωβρίου. Γιαννιτσά. Είναι η μέρα που πήραμε τη Θεσσαλονίκη".

Η Γερμανική κατοχή

Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής πολλοί κάτοικοι της πόλης και της γύρω περιοχής έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση κυρίως μέσα από τις τάξεις του 30ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Όμως η αντιστασιακή δράση προκάλεσε την αντίδραση των Γερμανών οι οποίοι στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 εκτέλεσαν 120 περίπου κατοίκους και έκαψαν μεγάλο μέρος της πόλης. Τα Γιαννιτσά απελευθερώθηκαν από τους Γερμανούς στις 17-18 Οκτωβρίου του 1944.
Σήμερα τα Γιαννιτσά είναι κατ'εξοχή αγροτική περιοχή.Ο ξακουστός «Βάλτος» των Γιαννιτσών έχει δώσει πολλά πλεονεκτήματα στην οικονομία της ευρύτερης περιοχής και συντέλεσε στην συγκράτηση του νέου πληθυσμού.Επίσης η περιοχή διακρίνεται για την ταχεία ανάπτυξή της.Σήμερα (2005) υπάρχουν 550 επιχειρήσεις από τις οποίες οι 10 είναι Βιομηχανίες και οι υπόλοιπες βιοτεχνίες και εμπορικά μαγαζία.Στην πόλη λειτουργούν 4 γυμνάσια με 1470 μαθητές, 3 ενιαία με 1000 μαθητές, 2 τεχνοεπαγγελματικά λυκειά με 835 μαθητές.Η υγεία των πολιτών καλύπτεται από το ΙΚΑ και το Νομαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο Γιαννιτσών που λειτουργεί απο το 1993.Στα Γιαννιτσά επίσης υπάρχουν πολλοί πολιτιστικοί σύλλογοι με αξιόλογη δραστηριότητα όπως επίσης και πολλά αθλητικά σωματεία με παλαιότερο αυτό της Αναγγένησης Γιαννιτσών από το 1965.
Tουριστικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Μακεδονικοί Τάφοι, τα μνημεία Πύργος του Ρολογιού, Τέμενος Γαζή Εβρενός, τα Λουτρά Καϊφα, η Μητρόπολη Γιαννιτσών (1860), το νεοκλασικό Πολύκεντρο, το τουριστικό περίπτερο ΦΙΛΙΠΠΕΙΟ, το ανοικτό θέατρο 3.000 θέσεων και ο πλωτός ποταμός Λουδίας με το κωπηλατικό του κέντρο.

Οι Μακεδονικοί τάφοι

Μακεδονικός Τάφος Δ με δωρική πρόσοψη στην Πέλλα.

Είναι διθάλαμος καμαροσκέπαστος μακεδονικός τάφος με δωρική πρόσοψη τεσσάρων ημικιόνων. Εχει διαστάσεις 6,15 μ. πλάτος, 6,15 μ. ύψος και 10 μ. μήκος. Στην είσοδό του έφερε λίθινη ανάγλυφη θύρα. Μία δεύτερη μαρμάρινη θύρα στην είσοδο του νεκρικού θαλάμου έφερε ανάγλυφη κεφαλή Μέδουσας επιχρωματισμένη και ανάγλυφες ασπιδίσκες. Ο τάφος είναι κατάγραφος από αρχαία graffiti και αναθηματικές επιγραφές του 1ου αιώνα π.Χ. και του 3ου αιώνα μ.Χ. Η σημαντικότερη αναφέρεται στον Ηρακλή και τον Αλέξανδρο Ηρωα.
Ο τάφος χρονολογείται στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Ο τάφος ερευνήθηκε το καλοκαίρι του 1994. Μετά το πέρας της ανασκαφής στεγάστηκε και περιφράχτηκε.

Μακεδονικός Τάφος Γ' με ιωνική πρόσοψη στην Πέλλα.

Διθάλαμος καμαροσκεπής μακεδονικός τάφος με ιωνική πρόσοψη από τέσσερις ψηλούς κίονες. Εχει πλάτος 4,70 μ. και μήκος 7,50 μ. Υπολείμματα εγχρώμων κονιαμάτων που σώζονται στους τοίχους, έφεραν παραστάσεις κιβωτίου και καθρέπτη. Σώζεται η λίθινη βάση της νεκρικής κλίνης.
Χρονολογείται γύρω στο 300 π.Χ. με βάση τα λιγοστά ευρήματα που διασώθηκαν από την αρχαία σύληση του τάφου. Η ανασκαφή του τάφου άρχισε το καλοκαίρι του 1994 και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1995.

Ο Πύργος του Ρολογιού

Πύργος Ορολογίου Γιαννιτσών

Ο Πύργος του Ρολογιού χτίστηκε από τους Οθωμανούς στο κέντρο της πόλης των Γιαννιτσών περίπου το 1667-1668. Η επιλογή της θέσης του έγινε με στρατιωτικά κριτήρια καθώς ήθελαν να ελέγχουν την εμπορική κίνηση που γινόταν διαμέσου της πόλης σε όλη την κεντρική Μακεδονία.
Είναι ορθογώνιο κτίριο, έχει ύψος 25 μ. και είναι κτισμένος με πέτρα μέχρι τα πρώτα 4 μ. και στη συνέχεια πλινθόκτιστος. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή χτίστηκε από τον Σερίφ Αχμέτ, απόγονο του Γαζή Εβρενός. Εχει αγοραστεί από το Δήμο Γιαννιτσών και προτείνεται η αποκατάστασή του και η μετατροπή του σε Μουσείο της Ιστορίας της πόλης των Γιαννιτσών.

Το Μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός

Βρίσκεται στη συμβολή δύο δρόμων, σε μικρή απόσταση από τον Πύργο του Ρολογιού. Πρόκειται για το ταφικό μνημείο του Γαζή Εβρενός, του Οθωμανού εκείνου που κατέκτησε τα Γιαννιτσά από τους Βυζαντινούς, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής Μακεδονίας.
Σύμφωνα με επιγραφή που αναφέρεται στην ταφή του Γαζή Εβρενός, χτίστηκε το 1417. Από τα μορφολογικά του στοιχεία συμπεραίνουμε ότι ανασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αι. Αποτελείται από δυο ορθογώνιους χώρους εμβαδού 230 τμ. Στεγάζονταν με δώμα, από το οποίο εξείχαν τρεις μικροί τρούλοι καλυμμένοι με μολύβι. Το κτίριο διαθέτει πλούσιο διάκοσμο εξωτερικά και στο εσωτερικό του είναι ελαφρά διακοσμημένο.Το μαυσωλείο προορίζεται για Αρχαιολογικό Μουσείο Γιαννιτσών.
Το Μαυσωλείο συντηρείται ήδη από την άνοιξη του έτους 2006 και στο εσωτερικό του ανακαλύφθηκε τάφος, ο οποίος εικάζεται ότι ανήκει στον Γαζή Εβρενός. Η αρχαιολογική έρευνα είναι σε εξέλιξη.

Βικιπαίδεια